Χόρτα: Η θρεπτική τροφή των αγρών

Γράφει o Κούτσικας Κωνσταντίνος
Bsc, Διαιτολόγος – Διατροφολόγος
Πτυχιούχος Α.Τ.Ε.Ι.Θ.
koutsikas@mednutrition.gr
Πηγή: mednutrition.gr

Στην εποχή μας γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική η ανάγκη για επιστροφή στην παραδοσιακή μεσογειακή διατροφή. Μια διατροφή που περιλαμβάνει πολλών ειδών αγριόχορτων, που μπορούν κατάλληλα μαγειρεμένα ή σαν φρέσκα ως χορταστική σαλάτα να γίνουν μέρος μιας καθημερινής διατροφικής συνήθειας, η οποία θα αποτελέσει σύμμαχο μας για μια καλύτερη υγεία.

Πριν δεκάδες χιλιάδες χρόνια, ένα μεγάλο μέρος της ενεργειακής πρόσληψης των προγόνων μας βασιζόταν σε αγριόχορτα, τα οποία είναι ιδιαίτερα πλούσια σε φυτοχημικά συστατικά. Έτσι πολλές μεταβολικές διαδικασίες του οργανισμού έχουν συνδυαστεί με τα συστατικά αυτά. Σε αντίθεση με τις τότε εποχές, σήμερα και ειδικότερα στον δυτικό κόσμο η διατροφή στηρίζεται πάνω σε τρόφιμα από ζωικές πηγές. Αυτή η ανισορροπία, πιστεύει το σύνολο των ερευνητών πως είναι το κλειδί για την εύρεση της αιτίας ασθενειών από περιβαλλοντικούς παράγοντες όπως καρδιοπαθειών και καρκίνου.

Στην Ελλάδα, τα παλαιότερα χρόνια, τα χόρτα θεωρούνταν υποδεέστερη τροφή, πιθανότητα λόγω του ότι καταναλώνονταν σε αφθονία από τους φτωχούς ανθρώπους. Όμως έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση ζωτικών προβλημάτων της διατροφής που πολλές φορές απείλησαν τον Ελληνικό πληθυσμό. Ύστερα από μια περίοδο υποτίμησης της διατροφικής αξίας τους από τους Νεοέλληνες, έρχονται ξανά στο προσκήνιο μετά από έρευνες της προηγούμενης δεκαετίας που έδειξαν ότι η καλή υγεία των μεσογειακών λαών και ιδιαίτερα των Κρητών οφείλονταν και στην κατανάλωση άγριων χόρτων.

Μια τέτοια έρευνα, αποτελέσματα της οποίας δημοσιεύτηκαν το 2005 από το επιστημονικό περιοδικό Journal of Physiology and Pharmacology, σύγκρινε δείκτες υγείας δυο περιοχών της Κρήτης, όπου στην μια περιοχή ήταν πλούσια η κατανάλωση σε χόρτα ενώ στην άλλη όχι. Τα αποτελέσματα έδειξαν πως ο κίνδυνος αθηρωματικής βλάβης, ήταν πολύ μικρότερος στον πληθυσμό που κατανάλωνε συστηματικά χόρτα.

Τα χόρτα και ειδικότερα τα άγρια που φυτρώνουν στους αγρούς είναι ιδιαίτερα πλούσια σε βιταμίνες C, φλαβονοειδή και πολυφαινόλες, συστατικά που συνεισφέρουν σημαντικά στην αντιοξειδωτική ικανότητα του οργανισμού. Επίσης, τα χόρτα είναι πλούσια σε ω-3 λιπαρά οξέα και ειδικότερα σε α-λινολενικό οξύ.

Ένα από τα πιο διαδεδομένα χόρτα, το οποίο βρίσκουμε στις περισσότερες περιοχές της χώρας μας, είναι τα ραδίκια. Τα ραδίκια ανήκουν στην κατηγορία cichorium και διακρίνονται στα άγρια και τα ήμερα ραδίκια ή αλλιώς αντίδια. Τα άγρια ραδίκια έχουν πικρή γεύση και έχουν στενά φύλλα. Από την άλλη, τα ήμερα ραδίκια (αντίδια) καλλιεργούνται κατά την διάρκεια όλου του χρόνου και είναι πλατύφυλλα, με γλυκύτερη γεύση από τα άγρια ραδίκια.

Τα ραδίκια είναι πλούσια σε βιταμίνες Β₁, Β₂ και καροτενοειδή καθώς και σε ανόργανα στοιχεία όπως Κ, Νa, P και Μg. Η πικρή τους γεύση οφείλεται στις ουσίες λακτουκίνη, λακτουκοπικρίνη και παράγωγα τους. Τα χόρτα αυτά είναι γνωστά από τους αρχαίους χρόνους. Αναφέρεται ήδη σε ένα πάπυρο του 4000 π.Χ. ενώ ο Γαληνός το ονόμαζε «φίλο του συκωτιού». Παλιότερα, οι λαϊκοί θεραπευτές χρησιμοποιούσαν τα ραδίκια για την θεραπεία ασθενειών του ήπατος και της χολής. Πλέον έχει φανεί από κλινικές έρευνες πως ένα συστατικό που περιέχεται, το κιχώριο, έχει όντως ηπατοπροστατευτική δράση.

Ιδιαίτερα ονομαστό χόρτο είναι και ο ταραξάκος ή πικραλίδα ή αγριομάρουλο. Αφθονεί στα ελληνικά ακαλλιέργητα χωράφια, στα άκρα των δρόμων και ξεπετιέται ανάμεσα από τις σχισμές των βράχων. Ο Bock (1546) είναι ο πρώτος που αναφέρει τις διουρητικές ιδιότητες του φυτού. Ο Kortum (1800) προσπάθησε να το χρησιμοποιήσει για θεραπεία ασθενειών του ήπατος.

Ο ταραξάκος είναι πλούσιος σε καροτενοειδή (λουτείνη και βιολαξανθίνη), βιταμίνες συμπλέγματος Β, βιταμίνη C. Η περιεκτικότητα του σε βιταμίνη Α φαίνεται να είναι 4 φορές μεγαλύτερη από αυτήν του κοινού μαρουλιού ενώ από ανόργανα στοιχεία περιέχει αρκετό κάλλιο. Φαίνεται πλέον από έρευνες πως εκτός από διουρητικό, αποτελεί και διεγερτικό της όρεξης. Επίσης λειτουργεί και σαν βοηθητικό σε δυσλειτουργίες του ήπατος και της χοληδόχου κύστης, σε προβλήματα δυσπεψίας, ιδιαίτερα στην πλήρη πέψη του λίπους. Επιπλέον, είναι δυνατόν να βοηθήσει στην θεραπεία της ακμής και χρόνιων δερματίτιδων.

Ένα δημοφιλές καλοκαιρινό πράσινο σαλατικό της μεσόγειου είναι και η γλιστρίδα. Είναι αυτοφυής αλλά και καλλιεργήσιμη στην Κρήτη. Στα αρχαία χρόνια, η γλιστρίδα χρησιμοποιούνταν ως φάρμακο και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής η δύναμη του χυμού των φύλλων της. Είναι ιδιαίτερα πλούσια σε α-λινολενικό οξύ. Το α-λινολενικό οξύ ανήκει στην ομάδα των ω-3 λιπαρών οξέων τα οποία παίζουν σημαντικό ρόλο στην δόμηση των κυτταρικών μεμβρανών. Στις λαϊκές αγορές μπορείτε να αγοράσετε ματσάκια από καλλιεργημένη πλατύφυλλη γλιστρίδα.

Τα πιο γνωστά ζιζάνια της ελληνικής κουζίνας θεωρούνται οι βρούβες. Στα αρχαία χρόνια, οι βρούβες αποτελούσαν ένα άριστο στομαχικό φάρμακο, το οποίο χρησιμοποιούνταν και ως αποτοξινωτικό ρόφημα. Το νοστιμότερο μέρος τους θεωρούνται τα τρυφερά βλαστάρια τους, τα οποία μαζεύονται την εποχή της άνοιξης.

Η ζοχιά ή ζώχος είναι ένα χόρτο πολύ κοινό στην πατρίδα μας. Το συναντάμε σχεδόν παντού, σε ακαλλιέργητους και καλλιεργημένους τόπους. Συλλέγεται τους χειμερινούς μήνες και αποτελεί θαυμάσιο ορεκτικό. Είναι πλούσιο σε ασβέστιο και σίδηρο ενώ από βιταμίνες περιέχει βιταμίνη C, θειαμίνη, ριβοφλαβίνη και νιασίνη. Υπάρχουν ενδείξεις πως ο χυμός τους χρησιμοποιείται σε ασθένειες του ήπατος και του υπογαστρίου.

Ένα γνωστό αρωματικό χόρτο της παγκόσμιας γαστρονομίας είναι και το μάραθο. Τα φύλλα του συλλέγονται από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο, εποχή που ανθίζει το φυτό. Πολλαπλασιάζεται πολύ εύκολα και για αυτό το βρίσκουμε και ως καλλιεργήσιμο είδος στους λαχανόκηπους. Ο μάραθος έχει δροσιστική δράση. Μπορεί και ενισχύει την πεπτική λειτουργία ενώ μειώνει αποτελεσματικά τα αέρια του πεπτικού συστήματος. Χρησιμοποιείται και η σκόνη αλλά και τα σποράκια του στη μαγειρική. Άτομα που υποφέρουν από αέρια στην κοιλιά μπορούν να προσθέτουν μάραθο στο γεύμα τους (συνήθως λαχανικά ή όσπρια) που τους προκαλεί φούσκωμα, αλλά επίσης μετά το γεύμα μπορούν να μασούν καλά λίγους σπόρους μάραθο.

Ένα ιδιαίτερο παρεξηγημένο χόρτο είναι και η τσουκνίδα. Όλοι μας έχουμε συνδέσει την τσουκνίδα με ένα έντονο κνησμό όταν ερχόμαστε σε επαφή μαζί της. Συλλέγονται κυρίως οι τρυφερές κορυφές του φυτού κατά την διάρκεια των χειμερινών μηνών αλλά και των πρώτων μηνών της άνοιξης. Φυτρώνει με τα πρωτοβρόχια του Οκτωβρίου και διατηρείται τρυφερό ως τον Απρίλιο.

Οι τσουκνίδες είναι ιδιαίτερα πλούσιες σε σίδηρο και μπορεί να βοηθήσει αρκετά άτομα ενάντια στην αναιμία. Ακόμη, είναι πλούσιες σε β-καροτένιο. Αρκετές επιδημιολογικές έρευνες σε όλο τον κόσμο συσχέτισαν την υψηλή διαιτητική πρόσληψη β-καροτένιου με πρόληψη από καρκίνους του πνεύμονα, μαστού, τραχήλου , δέρματος και στομάχου. Η δράση του β-καροτένιου κατά του καρκίνου βασίζεται στην αντιοξειδωτική δράση του με το να μειώνει την λιπιδική υπεροξείδωση. Δέκα λεπτά βράσιμο είναι δυνατόν να εξουδετερώσει την δράση των ουσιών που προκαλούν ερεθισμό. Αν όμως κάποια στιγμή αγγίξετε τσουκνίδες με γυμνά χέρια, ένα άλλο χόρτο της ελληνικής φύσης μπορεί να σας βοηθήσει για την αντιμετώπιση του κνησμού και είναι τα φύλλα της μολόχας.

Ανακεφαλαιώνοντας, φαίνεται καθαρά πόσο μεγάλη είναι η διατροφική αξία των χόρτων, τα οποία ευδοκιμούν σε κάθε γωνιά της πατρίδας μας και μπορεί ο καθένας να τα προμηθευτεί χωρίς ιδιαίτερο οικονομικό κόστος. Το κέρδος είναι διπλό αν αναλογιστούμε τα οφέλη που προσφέρουν στην υγεία μας, προφυλάσσοντας μας από σοβαρές παθολογικές καταστάσεις.